ทับทิมแทนซาเนีย

    ถ้าเราต้องการหาประเทศใดที่มีความอุดมสมบูรณ์ของแร่รัตนชาติให้มาเทียบเคียงกับประเทศเมียนมาร์แล้วละก็  ผมคิดว่าไม่มีประเทศใดเหมาะสมมากไปกว่าประเทศแทนซาเนียจากแอฟริกาตะวันออกอีกแล้ว ไม่ว่ามองในเชิงปริมาณหรือว่าความหลากหลายของสินแร่ก็ตาม เกือบทุกภูมิภาคของแทนซาเนียล้วนอุดมไปด้วยอัญมณีประเภทต่างๆ เป็นต้นว่าพลอยตระกูลคอรันดัม (ทับทิม แซฟไฟร์ พัดพารัดชา) คริสโซแบริล (ไพฑูรย์ แคทอาย อเล็กซานไดรต์) สปีเนล ทัวร์มาลีน การ์เน็ต โทแพส...ฯลฯ  รวมไปถึงพลอยชนิดที่พบเพียงแห่งเดียวในโลกอย่างซาโวไรต์ (ในอุทยานแห่งชาติเซซาโว) และพลอยแทนซาไนต์ (ตระกูล Zoisite) เทียบเคียงได้กับ Painite และ Mawsitsit ที่พบได้เฉพาะในเมียนมาร์ และยังไม่นับพลอยไพฑูรย์สีเขียวมินต์ (Vanadium bearing chrisoberyl) ซึ่งมีเฉพาะในแทนซาเนีย  ทั้งเมียนมาร์และแทนซาเนียยังมีความพ้องในแง่ภูมิศาสตร์กายภาพที่อยู่อิงกับเทือกเขาสูงในทางทิศเหนือซึ่งมียอดสูงสุดในแอฟริกา (คีรีมานจาโร) เช่นกันเมียนมาร์ก็มียอดเขาสูงสุดในเอเซียอาคเนย์ (ยอดข่ากาบอราซี)
     เรามามองเฉพาะที่ประเด็นพลอยทับทิมแทนซาเนียกันครับ ถ้ากล่าวถึงเชิงปริมาณไม่ว่าหน่วยน้ำหนักหรือว่าปริมาตร แทนซาเนียก็คือผู้ผลิตทับทิมได้มากที่สุด โดยเราจำแนกเป็นสองลักษณะด้วยกันคือ กลุ่มแรกคือแร่ทับทิมสำหรับผลิตลูกปัด พลอยหลังเบี้ยและรูปทรงแกะสลักต่างๆ (Cabochon & Sculture Quality) ซึ่งแหล่งใหญ่มาจากเหมืองลองจิโด ซึ่งเป็นทับทิมในหินแปรชนิด Anyolite ที่แตกต่างจากเหมืองอื่นๆ  และกลุ่มที่สองเป็นแร่ทับทิมทับคุณภาพสำหรับเจียรนัยเหลี่ยม (Faceted Quality) พบได้ในหลายพื้นที่
     "ลองจิโด" เป็นแหล่งที่เก่าแก่ที่สุดในภูมิภาค (ตั้งแต่ปี 1900) ที่ผลิตทับทิมทรงหลังเบี้ย ลูกปัดทับทิม และใช้ทำรูปแกะสลักต่างๆ ลักษณะเป็นทับทิมก้อนทับทิมทึบแสงถึงกึ่งโปร่งแสง (Massive - Semi Translucent) ฝังตัวอยู่ในหินแปร Anyolite ทีมีสีเขียวของแร่ซอยไซต์ (Chrome Zoisite) ปนกับแร่แอมฟิโบลเขียว  ก้อนทับทิมแดงหุ้มด้วยเปลือกนอกสีเขียวเป็นเอกลักษณ์ (ดูสารคดีประกอบเรื่อง) เหมืองที่ลองจิโดเป็นลักษณะปฐมภูมิที่ต้องขุดเจาะในหินผา มีปริมาณสำรองอยู่มหาศาล คนไทยเรานำวัตถุดิบจากแหล่งลองจิโดมาแปรรูปหลากหลาย ไม่ว่าทำลูกปัด ทำพลอยทรงหลังเบี้ยที่มีทั้งสีแดงและเขียวอยู่ด้วยกัน ทำรูปแกะสลักแบบต่างๆ บางส่วนก็นำไปทำ Lead Glass Rubies อย่างไรก็ตามก็ยังพบพลอยเนื้อใสพอใช้เจียรนัยเหลี่ยมได้บ้าง พบอยู่ปะปรายในปริมาณที่ไม่มากนัก มักเป็นพลอยขนาดเล็ก (Milee Size) ขนาดไม่เกินกะรัต สีทับทิมออกม่วงบานเย็นแตกต่างจากเหมืองอื่นๆของแทนซาเนีย (พลอยนอกพื้นที่เป็นทับทิมในหิน Amphibolite มีสีแดงสดจนถึงสีแดงส้ม) 


 
   ในส่วนกลุ่มทับทิมสำหรับเจียรนัยเหลี่ยม (Faceted Rubies) นั้นเป็นทับทิมกำเนิดใน Amphibolite เราพบแหล่งทับทิมเนื้อดีกระจายอยู่ในหลายภูมิภาค ที่โดดเด่นและมีชื่อเสียงคือแหล่ง Winza, Morogoro (ภาคกลาง), ลุ่มแม่น้ำ Umba (ภาคเหนือ), Songea และ Tunduru (ทางใต้) เป็นต้น  ทับทิมแทนซาเนียมีส่วนคล้ายคลึงกับทางประเทศเคนย่า และมาลาวี ที่สีส่วนใหญ่คือ แดงสด-แดงส้ม (Mid Red - Scarlit Red) จึงมีโทนที่สว่าง  และยังมีพลอยจำนวนหนึ่งที่ดูก้ำกึ่งอยู่ระหว่าง Scarlet Red Ruby กับ Redish Orange Sapphire  โดยเฉพาะอย่างยิ่งทับทิมที่พบในภาคเหนือบริเวณลุ่มแม่น้ำ Umba พบทั้งทับทิมสีแดงส้ม และแซฟไฟร์สีส้มแดง (สีตามธรรมชาติคล้ายกับพลอยที่พบในประเทศมาลาวี ทับทิมแทนซาเนียขึ้นชื่อเรื่องความใสสะอาดของเนื้อผลึก เนื่องจากพลอยค่อนข้างปลอดจากเส้นไหมของแร่รูไทล์ (Rutile Needle / Silk) เราจึงไม่ค่อยพบทับทิมสตาร์ในเขตนี้


     
     ทับทิมแทนซาเนียอยู่ที่ตำแหน่งสีแดงสด (Mid red) ที่ค่อนข้างเบี่ยงไปในทิศทางของสีส้มมากกว่าทิศทางของสีม่วง ถ้าดูตามชาร์ตด้านล่าง สีจะมีทิศทางเบี่ยงไปทางซ้าย (สีส้ม) และถ้าเรานำไปเทียบกับทับทิมสี Scarlet ของทับทิมเมียนมาร์แล้ว ทับทิมแทนซาเนียดูเหมือนว่าจะมีการเจือสีส้มที่ชัดเจนมากกว่า จนเกือบเข้าใกล้เขตแดนของสีส้มแดงของ Orange Sapphire เลยทีเดียว      "๊Umba"  แหล่งอุมบ้าพบทับทิมอยู่พร้อมกับแซฟไฟร์หลากสีอื่่นๆ ที่มีคุณภาพสำหรับการเจียรนัยเหลี่ยม (Faceted Quality) ก้อนผลึกทับทิมแหล่งอุมบ้ามีขนาดค่อนข้างใหญ่กว่าที่อื่นๆในแอฟริกา เคยมีการพบก้อนทับทิมดิบคุณภาพสามารถใช้เจียรนัยทับทิมเหลี่ยมขนาด 20 กะรัตได้บ่อยๆเป็นระยะเวลายาวนานถึง 10 ปีทีเดียว (ราวปี 1960-1970)  และเคยทำสถิติสูงสุดได้ทับทิมเจียรนัยใหญ่ถึง 69 กะรัตมาแล้ว

     "Winza"  อยู่ทางตอนกลางของประเทศ เป็นแหล่งทับทิมมีชื่อเสียงเชิดหน้าชูตาที่สุดของแทนซาเนีย ทับทิมมีคุณภาพสูง ลักษณะสีอิ่มตัวและสะท้อนแสง (เรืองแสง) ที่เราเรียกว่า "Vibrant Scarlet Red" (Aurora Red)ที่งดงามไม่น้อยไปกว่าทับทิมโมกกของทางเมียนมาร์ ทับทิม Winza จัดว่ามีราคาสูงกว่าทุกแหล่ง


     นอกจากนี้แทนซาเนียยังมีพลอยทับทิมในชั้นหินอ่อนอยู่บ้างในปริมาณเล็กน้อยที่แหล่ง "Mahenge" ทับทิมที่นี่พบปะปนอยู่กับพลอยสปีเนล และพลอยสปีเนลนี้เป็นพลอยส่วนใหญ่ในพื้นที่ซึ่งมีคุณภาพระดับดีมาก อีกทั้งยังพบคริสโซแบริล (ไพฑูรย์) สีเขียวมินต์ที่ได้สีจากธาตุวานาเดียม (แต่ไม่มีคุณสมบัติการเปลี่ยนสี)
     บทความนี้ผมมุ่งกล่าวถึงเฉพาะทับทิม จึงมิได้พูดถึงพลอยซาโวไรต์และแทนซาไนต์ ซึ่งเป็นไฮไลต์ของประเทศแทนซาเนียเมื่อเรามองในภาพรวมแล้วความอุดมสมบูรณ์และความหลากหลายของทรัพยากรแร่รัตนชาติทำให้ประเทศในแอฟริกาแห่งนี้นี้มั่งคั่งไม่แตกต่างไปจากประเทศเมียนมาร์ในเอเซียอาคเนย์แต่อย่างใดเลย

ศิริวัฒน์ เจียมอนุสรณ์ (FGA)
10 มกราคม 2564

บรรณานุกรม :  -Rubies and Sapphires from Winza / Dietmar Schwarz, Vincent Pardieu, John M Paul....
                    -A Classification of Gem Corundum Deposit / Simonet, C; Fritsch (2008)
                    -Ruby & Sapphire (a collector's guide) / Huges R.W.