สีสันที่จางหายในบุษราคัมกำเนิดจากหินแปร

     สีคือคลื่นแสงที่ตกกระทบวัตถุ (สสาร) แล้วทำปฏิกริยากับวัตถุนั้น (แสงบางส่วนถูกดูดกลืนไป) จากนั้นจึงสะท้อนสีกลับมาสู่การรับรู้ของเรา กลไกการแสดงสีมีหลายลักษณะ แม้แต่พลอยที่สีเหมือนกันก็ยังเกิดจากกลไกแสดงสีที่แตกต่างกัน วาทะ "ความเหมือนที่แตกต่าง" น่าจะนำมาใช้เปรียบเทียบกับกรณีของYellow Sapphire ต่างแหล่งกำเนิด ลองค้นหาคำตอบดูครับว่าทำไมในความเหมือนของบุษราคัมจากหินแปรและหินภูเขาไฟจึงมีความแตกต่าง มันมีสิ่งเร้นลับอะไรซ่อนไว้ในความเหมือนนั้น?
     บุษราคัม (Yellow Sapphire) จากศรีลังกา เมียนมาร์ และบางประเทศในแถบอาฟริกานั้นเป็นแร่คอรันดัมที่ก่อตัวในชั้นหินแปร (Metamorphic Origin) ผลึกพลอยในธรรมชาติส่วนใหญ่มีสีเหลืองจาง (Pale Yellow) และสีเหลืองอ่อน (Pastel Yellow) ชนิดสีเหลืองปานกลางมีพบบ้างแต่เป็นส่วนน้อย กลไกการแสดงสีเหลืองของพลอยกลุ่มนี้เกิดจากความพร่อง (Defect) ของอะตอมในโครงสร้างผลึก อาจเกิดขึ้นขณะที่ผลึกก่อตัวหรือเป็นผลจากโดนกัมตภาพรังสีในสภาพแวดล้อม ช่องโหว่อะตอมนี้จะดูดกลืนแสงที่มากระทบไปบางส่วน แล้วจึงสะท้อนสีเหลืองมาสู่สายตาเรา ลักษณะกลไกเช่นนี้เราเรียกว่า "Colour Centre" การแสดงสีแบบ"Colour Centre" มีทั้งแบบเสถียรและไม่เสถียร เราพบว่าพลอยในธรรมชาติบางส่วนจะมีสีซีดจางลงไปเมื่อกระทบกับแสงแดด ดังนั้น Yellow Sapphire ชนิดกำเนิดในหินแปรควรได้รับการทำ Fade Test เพื่อยืนยันความคงที่ของสี และในเอกสารห้องแล็บต้องระบุผลการทำ Fade Test เอาไว้ด้วยในทุกกรณี      อนึ่งพลอยแซฟไฟร์ที่กำเนิดในหินแปรที่ได้สีเหลืองจากธาตุเหล็ก (Fe) นั้นหายากมาก ก็เพราะว่าผลึกแร่คอรันดัมที่ก่อตัวอยู่ในชั้นหินแปรนั้นไม่ค่อยมีการเจือปนธาตุ Fe ดังนั้นการนำพลอยไร้สี และพลอยสีจางจากแหล่งหินแปรไปปรับคุณภาพด้วยความร้อนมักไม่ได้ผล จึงมีการนำพลอยเหล่านี้ไปฉายรังสี (Iradiation) ซึ่งทำให้เกิด Colour Centre ขึ้นมา ได้พลอยสีเหลืองเข้มและสีเหลืองส้ม (ซึ่งไม่ใช่สีปรกติของพลอยธรรมชาติ) แต่พลอยทั้งหมดนี้สีไม่ถาวรแต่อย่างใด สีจะจางหายไปหมดเมื่อโดนแสงธรรมชาติและความร้อน (Tenebresence) ภายในระยะเวลาหนึ่ง      ถ้าเปรียบเทียบกับ Yellow Sapphire ที่กำเนิดในหินภูเขาไฟ (Basalt Assiciated Corundum) อย่างบุษราคัมจากเอเซียอาคเนย์ (ไทย เขมร เวียตนาม) และออสเตรเลีย พลอยพวกนี้ได้สีเหลืองมาจากธาตุเหล็ก (Fe) กลไกการแสดงสีนั้นเป็นลักษณะการแลกเปลี่ยนประจุไอออน (Ionic Mechanism) ของธาตุโลหะ (Fe) ที่แฝงอยู่ในโครงสร้างผลึก สีที่ปรากฎนั้นมีความเสถียรถาวร (ไม่เปลี่ยนแปลงไปตามสิ่งแวดล้อม)
     การศึกษากลไกการแสดงสีที่แตกต่างกันของแร่จากแต่ละแหล่งทำให้เราเข้าใจว่าทำไม Yellow Sapphire ที่มีต้นกำเนิดในหินแปรจึงไม่ได้รับความนิยม การเรียนรู้ในเชิงลึกช่วยให้เราเข้าใจปรากฏการณ์ในอัญมณี ช่วยให้เราตัดสินใจเลือกใช้อัญมณี และรู้จักกรรมวิธีการดูแลรักษาอัญมณีได้อย่างถูกต้องเหมาะสม

31 สิงหาคม 2562
ศิริวัฒน์  เจียมอนุสรณ์  (FGA)

Reference:  -The Seven Types of Yellow Sapphire and their Stability (Kurt Nassau  and G Key Valente)

                  -The Diploma in Gemmology Course / Colour D7-25,26