อัศจรรรย์แห่งเปลวเพลิงกับอัญมณี

อัศจรรย์แห่งเปลวเพลิงกับอัญมณี

     การปะทุระเบิดของภูเขาไฟทำให้หินหนืดใต้พื้นพิภพ (Magma) แทรกตัวขึ้นมาตามรอยแยกหินและปล่องภูเขาไฟ   หินหนืดได้นำพาเอาแร่ธาตุต่างๆและอัญมณีขึ้นสู่พื้นผิวโลก  นอกจากนี้ ณ.บริเวณความกดดันและอุณหภูมิสุงใต้เปลือกโลก  เมื่อหินหนืดเคลื่อนตัวผ่านเข้ามาสัมผัสกับผลึกแร่ธาตุและผลึกอัญมณีที่อยู่บนเส้นทาง  ย่อมมีผลต่อการเปลี่ยนแปลงระดับอะตอมของอัญมณีเหล่านี้  โดยเฉพาะการกระจายตัวของอะตอมในธาตุผ่าน (Trace element) ที่มีอยู่แล้วในผลึกพลอย   ดังนั้นหากแร่รัตนชาติใต้พื้นดินได้สัมผัสกับความร้อนและแรงกดดันสูงเป็นระยะเวลายาวนานอย่างเหมาะสมก็จะมีพัฒนาการของสีสันที่กระจายตัวสม่ำเสมอ  และได้ผลึกที่ใสสะอาด   หากแต่ขบวนการธรรมชาติหรือที่เรียกว่า ”ขบวนการทางธรณีวิทยา”ไม่ได้เกิดขึ้นอย่างสม่ำเสมอ  เราไม่อาจควบคุมได้เลย     ดังนั้นแร่พลอยที่เกิดจากการกระทำทางธรณีวิทยาจึงมีลักษณะไม่สม่ำเสมอทั้งสีสัน  โทนสี และความใสสะอาดก็ไม่เหมือนกัน   ลองสังเกตครับว่าแร่พลอยที่เราขุดจากแหล่ง (เหมือง)เดียวกัน  คุณภาพก็แตกต่างคละเคล้ากันไป  บ้างใสสะอาด  บ้างก็ขุ่นทึบ  บ้างก็มีสีเสมอกันทั่วทั้งเม็ด บ้างก็สีเข้ม  บ้างก็สีอ่อน  หรือว่าปราศจากสีไปเลย  ที่เป็นเช่นนี้ขึ้นกับปัจจัยหรือตัวแปรอยู่สองประการ   ปัจจัยแรกคือตัวแปรภายในผลึก  กล่าวคือผลึกพลอยนั้นจะต้องมีธาตุผ่านให้สีอยู่ภายใน อยู่แล้ว( Chromophoric trace element)  ที่ชาวบ้านนิยมเรียกกันว่า “เชื้อสี”   ร่วมกับปัจจัยภายนอกคือสภาพแวดล้อมที่มีอุณหภูมิสุงและระยะเวลาที่ยาวนานเหมาะสม   พัฒนาการของสีและความบริสุทธิ์ของผลึกนั้นก็เกิดขึ้นและสมบูรณ์   ขบวนการทางธรณีวิทยาอาจกินเวลานานนับล้านๆปี

     ทฤษฎี “ขบวนการทางธรณีวิทยา” ได้รับการยืนยันด้วยความบังเอิญ   ขอย้ำว่า ”บังเอิญ”นะครับ  ย้อนไปปีพ.ศ.2511 ได้เกิดอัคคีภัยครั้งรุนแรงในตลาดเมืองจันทรบุรี  เพลิงได้เผาทำลายสิ่งปลูกสร้างจนราบคาบ  รวมไปถึงร้านค้าพลอยและร้านค้าจิวเวลรี่ก็พลอยถูกเผาไหม้ไปหมดสิ้น   อุณหภูมิ ณ.ใจกลางอัคคีภัยระดับรุนแรงนั้นมักสุงเกินกว่า 600 ^oc ขึ้นไป  เพลิงไหม้ยิ่งกินระยะเวลานานมากขึ้นเท่าไรความร้อนก็ยิ่งทวีสุงเพิ่มขึ้น   แน่นอนว่าความร้อนระดับนี้แม้ทองคำยังหลอมละลาย  แม้แต่เพชรที่ว่าแข็งแกร่งก็ยังทำปฏิกิริยากับออกซิเจนเผาไหม้เป็นเถ้าถ่าน   หลังจากเพลิงสงบลง  ผู้คนก็เริ่มเข้าไปสำรวจซากสลักหักพังเพื่อคุ้ยหาสิ่งของที่อาจหลงเหลือ  แล้วก็ได้พบสิ่งน่าประหลาดใจ  หรือกล่าวได้ว่าอัศจรรย์ใจก็ได้  นั่นก็คือบังเอิญไปพบพลอยเนื้อแข็งตระกูล Corundum มีทั้งหล่นกระจายปนอยู่ในกองขี้เถ้าและบ้างก็พบอยู่ในตู้เซฟที่ถูกไฟเผา  พลอยเนื้อแข็งเหล่านั้นยังอยู่ในสภาพสมบูรณ์เหมือนไม่มีอะไรเกิดขึ้น   จากการสังเกตุสิ่งที่เปลี่ยนแปลงไปก็คือคุณสมบัติพลอยที่เคยขุ่นมัวมาแต่เดิมกลับมีสีสม่ำเสมอดีขึ้นกว่าเดิม  ตำหนิจุดดำๆด่างๆในพลอยก็อันตรธานไปด้วย ทำให้พลอยนั้นใสสะอาด   ชาวบ้านก็เลยสรุปว่าความร้อนจากอัคคีภัยได้ช่วยให้การกระจายของสีในพลอยดีขึ้น  และทำให้ตำหนิต่างๆในพลอยสลายไปอันส่งผลให้พลอยโปร่งใสมากยิ่งขึ้น   นั่นคือการค้นพบครั้งยิ่งใหญ่และเป็นจุดเริ่มต้นของภูมิปัญญาไทยในการปรับปรุงคุณภาพพลอยเนื้อแข็งด้วยความร้อน   หลังจากเหตุการณ์นั้นเป็นต้นมาชาวบ้านก็ได้ทำการทดลองคิดค้นต่อยอดแนวคิดดังกล่าวด้วยการลองผิดลองถูกจนกระทั้งได้สูตรที่ลงตัวคงที่ในการใช้ความร้อนปรับปรุงพลอย   พลอยที่ชาวจันทรบุรีนำมาปรับคุณภาพผ่านความร้อนจะใช้เฉพาะพลอยเนื้อแข็งตระกูล Corundum (ความแข็งระดับ 9 )   เพราะแร่ Corundum นี้มีคุณสมบัติทนความร้อนได้สุงมากถึง 2,044 ^oc (สุงกว่าอัญมณีธรรมชาติทุกชนิด)    ขบวนการปรับคุณภาพจะใช้ความร้อนอยู่ระหว่าง  800^o - 1,700^oc ซึ่งยังห่างจากจุดหลอมละลายของแร่ Corundum อยู่มากพอสมควร  จึ่งมั่นใจว่าไม่ก่อความเสียหายให้กับเม็ดพลอยอย่างแน่นอน   ผลลัพธ์ที่ได้ก็ไม่แตกต่างจากพลอยธรรมชาติที่ผ่านขบวนการทางธรณีวิทยา  คือมีความสวยงาม คงทนถาวรไม่เปลี่ยนแปลง   เราไม่อาจแยกแยะด้วยสายตาได้เลยว่าพลอยนั้นผ่านการปรับปรุงด้วยความร้อนมาหรือไม่  โดยเฉพาะอย่างยิ่งถ้าพลอยเม็ดนั้นใสสะอาดปราศจากตำหนิด้วยแล้ว ก็จะไม่พบข้อบ่งบอกใดๆทั้งสิ้น   กล่าวสรูปพลอยที่ผ่านความร้อนและพลอยธรรมชาตินั้นเหมือนกันทุกประการ

เตาน้ำมันแบบดั้งเดิม และเตาไฟฟ้าแบบควบคุมโดยคอมพิวเตอร์
(Credit: krubannok.com)

      อนึ่งใช่ว่าพลอยทุกเม็ดจะให้การตอบสนองต่อความร้อน และให้สีพลอยที่สวยงามตามที่เราต้องการเสมอไป   มันก็เหมือนกับพลอยที่เกิดจากขบวนการธรรมชาตินั่นแหละ ที่ขึ้นกับว่าผลึกพลอยนั้นๆมีเชื้อสีอยู่ภายในหรือไม่ (Chromophoric element)   ถ้าหากว่าไม่มีเชื้อสีอยู่เลยการเพิ่มความร้อนให้แก่พลอยก็ไม่ให้ผลใดๆ   ดังนั้นพลอยจะมีสีเข้ม  มีสีอ่อน หรือว่าไร้สีก็ขึ้นอยู่กับปริมาณและคุณภาพของธาตุผ่านที่มีอยู่แล้วภายในเม็ดพลอย  ธาตุผ่านจึงเป็นตัวกำหนด  ไม่มีอะไรที่ฝืนธรรมชาติ  มันเหมือนกับขบวนการทาธรณีวิทยาทุกประการ

     เตาที่เราใช้อบหรือเพิ่มความร้อนให้กับพลอย (Furnace) นั้นเปรียบได้กับ “ไทม์แมชชีน” (Time machine) ที่มหัศจรรย์สามารถย่นระยะเวลาขบวนการทางธรรมชาติให้สั้นลง   กล่าวคือสามารถย่อเวลาของขบวนการทางธรณีวิทยาที่กินเวลานานนับหลายๆล้านปีที่อัญมณีจะมีพัฒนาการถึงความสมบูรณ์ที่สุดให้สั้นกระชับลงมาอยู่ในความควบคุมของมนุษย์นั่นเอง   ลองจินตนาการดูเถิดว่าแค่เรารอให้ภูเขาไฟประทุพ่นลาวาออกมา  หรือรอให้หินหนืดแทรกตัวขึ้นมาตามชั้นหินและสัมผัสกับอัญมณี  ในช่วงชีวิตเราอาจจะไม่มีโอกาสได้เห็นปรากฎการณ์นี้สักครั้งก็ได้   ขบวนการปรับคุณภาพโดยฝีมือมนุษย์และขบวนการทางธรณีนั้นมีลักษณะร่วมกันอยู่อย่างหนึ่งก็คือทั้งสองขบวนการต่างก็มีความร้อนเข้ามาเกี่ยวข้อง    ไม่ว่าอัญมณีจะผ่านขบวนการอย่างไหน ผลที่ได้มีค่าเท่ากัน  คือสีและคุณลักษณะของอัญมณีที่ได้นั้นมีความคงทนถาวรไปตลอดกาล  เป็นความงามยั่งยืนข้ามกาลเวลา   เมื่อเข้าใจดังนี้แล้ว ต่อนี้ไปก็อย่าได้ตั้งแง่รังเกียจพลอยที่ปรับคุณภาพด้วยความร้อน (Enhancement in heating atmosphere) อีกเลยครับ  เพราะว่า พลอยที่เราพบในธรรมชาติเมื่ออดีตกาลมันก็ได้ผ่านขบวนการเกี่ยวข้องกับความร้อนมาอยู่แล้วครับ  และภูมิปัญญาการปรับคุณภาพก็คือการเลียนแบบธรรมชาตินั่นเอง

     คราวต่อไปผมคงมีโอกาสได้พูดถึงรายละเอียดขบวนการปรับคุณภาพด้วยความร้อน และทำความรู้จักว่าแบ่งเป็นกี่ลักษณะ และมีวิธีอย่างไรบ้าง   แล้วคอยติดตามนะครับ

                                                                                                                                                                                                                                                                                                 ศิริวัฒน์  เจียมอนุสรณ์ (FGA)