เส้นทางเพชร เส้นทางพลอย

“เส้นทางที่กันดารและยาวไกลกว่าที่อัญมณีทั้งสองจะมาเคียงคู่กันเป็นเครื่องประดับล้ำค่า”

"เส้นทางเพชร-เส้นทางพลอย"

     อัญมณีศาสตร์ (Gemology)   วิชาที่ว่าด้วยการศึกษาอัญมณีต่างๆ  ได้ถูกแบ่งแนวทางศึกษาอัญมณีออกเป็นสองสาขาวิชา  หรือเรียกว่าสองสายวิชา ชึ่งแยกออกจากกัน ได้แก่การศึกษาเรื่องเพชร (Diamond study)  และการศึกษาเรื่องพลอย (Coloured stone study)   ขอยกตัวอย่างเช่น  สถาบัน Gemological   Association of Great Britain ( GEM-A)  ซึ่งเป็นสถาบันอัญมณีศาสตร์ที่ เก่าแก่ที่สุดของโลก  แยกวุฒิบัตรทางอัญมณีศาสตร์เป็น 2 สาขาคือ  Gemology Diploma (FGA) และ Diamond Diploma (DGA)    ทีนี้เรามามองเปรียบเทียบเส้นทางของเพชร  และเส้นทางของพลอย ว่าอัญมณีทั้งสองนั้นมีความเป็นมาที่เหมือนหรือต่างกันตรงไหนอย่างไรบ้าง   ก่อนที่จะเดินทางมาถึงมือผู้บริโภค  กล่าวคือ การเดินทางนับตั้งแต่ต้นน้ำจนถึงปลายน้ำ

     เหมืองเพชรเป็นเหมืองขนาดใหญ่มหึมากินเนื้อที่กว้างขวาง  ทำการขุดค้นลงไปในระดับที่ลึกมากจากผิวดิน  เหมืองส่วนใหญ่เป็นแหล่งปฐมภูมิที่ต้องทำการขุดเจาะและ ระเบิดหินลงไปในปล่องภูเขาไฟเก่าซึ่งเป็นแหล่งต้นกำเนิดเพื่อหาเพชร   และมีเหมืองแบบที่ทำบนลานแร่ที่ถูกน้ำพัดพามาสะสมใต้ชั้นดินอยู่บ้าง (ทุติยภูมิ ) แต่ก็เป็นส่วนนัอย    การทำเหมืองเพชรจึงต้องใช้เครื่องจักรขนาดใหญ่  เครื่องมือหนักและอุปกรณ์ทันสมัย ทั้งต้องมีผู้ชำนาญการทางธรณีวิทยา  วิศวกร  และการระดมแรงงานจำนวนมากในภาคอุตสาหกรรมนี้    เพชรที่ขุดได้ถ้าเป็นเพชรเกรดดีก็นำไปทำเครื่องประดับ   เพชรเกรดต่ำถูกนำไปใช้เครื่องมือเจาะ  เครื่องตัด  เครื่องขัดต่างๆ   แร่เพชรที่ขุดได้สามารถนำไปใช้งานได้จนหมดสิ้น   การทำเหมืองเพชรเป็นอุตสาหกรรมแบบสัมปทานถูกผูกขาดถึงเกือบ 80 เปอร์เซ็นต์ โดยบริษัทชื่อ  De Beers  มีสำนักงานใหญ่ตั้งอยู่ในสหราชอณาจักร  บริษัทนี้มีเงินทุนมหาศาล  จึงมีความพร้อมในทุกด้าน   ทั้งการสำรวจหาแหล่งแร่  การศึกษาวิจัยทางวิชาการ  การควบคุมการผลิตทุกขั้นตอน  การตลาดที่มีกลไกควบคุมและกำหนดราคาเพชรในตลาดโลก  ตลอดจนถึงการส่งเสริมการขาย  การทำโฆษณาประชาสัมพันธ์ที่มีประสิทธิภาพ

                ( การทำเหมืองเพชร )                                                       Credit: www.techblog.com         

    เหมืองพลอยนั้นมีลักษณะตรงกันข้าม  คือเป็นเหมืองขนาดเล็ก มีพื้นที่ไม่กว้างใหญ่เท่าเหมืองเพชร  เหมืองพลอยในแต่ละประเทศต่างคนต่างทำเป็นเอกเทศไม่ขึ้นต่อกัน   เกือบทั้งหมดเป็นเหมืองในแหล่งทุติยภูมิ  คือแหล่งลานแร่ที่ถูกน้ำพัดพามาสะสมใต้ชั้นดินทรายธรรมดา   การทำเหมืองพลอยจึงขุดไม่ลึกเท่าเหมืองเพชร  การขุดโดยมากยังใช้แรงงานคนพื้นเมือง   มีการใช้เครื่องจักรขนาดเล็กอยู่บ้าง   การทำเหมืองที่ต้องขุดเจาะลงในชั้นหินก็พอมีบ้างแต่ไม่มาก   ในการขุดพลอยจะเลือกเก็บเอาเฉพาะแร่ที่มีคุณสมบัติใช้ทำเครื่องประดับได้เท่านั้น   ส่วนที่ใช้ไม่ได้ก็ต้องทิ้งไป  ไม่ได้นำมาใช้ประโยชน์ทั้งหมดในเชิงอุตสาหกรรมอย่างเพชร   ปริมาณพลอยในลานแร่ (placer) นั้นเราไม่อาจคาดการณ์ศักยภาพได้แน่นอน    ดังนั้นจึงไม่ค่อยมีผู้เข้าไปลงทุนทำสัมปทานเปิดเหมืองขนาดใหญ่สักเท่าไร  เมื่อขุดจนหมดสายแร่พลอยเหมืองก็ปิดตัวไป   การทำเหมืองพลอยจึงไม่มีการรวมตัวเป็นบริษัทใหญ่อย่างกับเหมืองเพชรที่เป็นลักษณะอุตสาหกรรมชัดเจน   เหมืองพลอยก็เลยไม่มีการระดมเงินทุนสนับสนุนอย่างเป็นระบบ  ฉะนั้นไม่ค่อยมีการทำประชาสัมพันธ์โฆษณาเพื่อส่งเสริมการขายอย่างวงการค้าเพชร   การเผยแพร่ข่าวสารจึงเป็นไปอย่างจำกัด  และนี่คือข้อเสียเปรียบของวงการค้าพลอย     งานเจียรนัยพลอยนั้นยังคงลักษณะของงานหัตถกรรม พื้นบ้าน (handicraft)  เป็นภูมิปัญญาสืบทอดกันมา   ในขณะที่เพชรนั้นเป็นโรงงานเจียรนัยระบบปิด   การที่เหมืองพลอยไม่ใช่อุตสาหกรรมแบบสัมปทานผูกขาดอย่างเพชร   ดังนั้นตั้งแต่ต้นน้ำถึงปลายน้ำก็จะมีบุคคลอาชีพต่างๆมากมายเข้าไปเกี่ยวข้อง  ตั้งแต่คนขุดพลอย   พ่อค้ารับซื้อพลอยที่ปากบ่อ   โรงงานเจียรนัยพลอย   คนเดินพลอย  โรงงานทำเครื่องประดับ  ไปจนถึงร้านค้าปลีกย่อย   ทำให้มีการกระจายรายได้ในวงกว้าง

     ( การทำเหมืองพลอย )                                                 credit:www.sportlife7.blogspot.com

ที่นี้มามองในมิติของความงามในฐานะเครื่องประดับกันบ้าง   เพชรก็คืออัญรูปหนึ่ง (Polymorph) ของธาตุคาร์บอนบริสุทธิ์   การประเมินค่าขึ้นอยู่กับความใสสะอาดบริสุทธิ์  และผิวที่วาวสะท้อนแสง   การจัดเกรดเราเรียงตามลำดับของความขาว (ความสะอาด)  โดยเริ่มจากสี  D,E,F,G ตามลำดับจนถึงอักษร Z    ซึ่งเราสามารถศึกษาจากตารางเทียบสีได้    เพชรนั้นเป็นอัญมณีไร้สี  (colourless)  ความงามของเพชรเกิดจากปัจจัยสองประการคือ  ประการแรกได้แก่ความแวววาวเป็นประกายจากคุณสมบัติของผิวเพชร  และความสามารถในการกระจายแสงออกเป็นสีรุ้ง ( Dispersion) อย่างที่โบราณเรียกกันว่าสีน้ำมันก๊าด   ลองนึกถึงตอนที่เราหยดน้ำมันก๊าดลงในน้ำแล้วสะท้อนแสงสีรุ้งออกมาให้เห็น   หากว่าเพชรไม่มีประกาย และไม่กระจายแสงเป็นสีรุ้งแล้ว  ก็จะไม่มีความงามในฐานะอัญมณี    ในธรรมชาติเราอาจพบเพชรที่ใสสะอาดมาก  มีความบริสุทธิ์แต่ไร้ซึ่งประกายและไม่กระจายแสงรุ้ง    สาเหตุเกิดจากอะไรนั้นผมจะเล่าในรายละเอียดในบทความคราวต่อๆไป

     พลอย (Coloured stone) นั้นมีหลายชนิด หลายตระกูล  แต่ละชนิดเกิดจากแร่ธาตุแตกต่างกันไป  เสน่ย์ของพลอยคือความหลากสีสัน และ ประกายเจิดจ้า   และพลอยบางชนิดยังสามารถกระจายแสงเป็นสีรุ้งได้แบบเพชรอีกด้วย  พลอยบางอย่างสามารถแสดงปรากฎการณ์พิเศษ ( Phoenomenon) ได้ด้วย  เช่น  พลอยที่มีสตาร์ (Asterism)  พลอยตาแมว (Chatoyancy)  และพลอยที่เปลี่ยนสีเองได้ (Colour change)  การประเมินค่าก็ขึ้นกับ ชนิด  ตระกูล  ความหายาก  ระดับคุณภาพของสี  ประกาย และ ความสะอาดของพลอยนั้นๆ

     เพชร และ พลอยแม้มีเส้นทางที่มาอันแตกต่างกัน  แต่ในที่สุดอัญมณีทั้งสองก็ได้เดินทางมาบรรจบพบกันที่ปลายทางที่บนตัวเรือนเครื่องประดับ  ทั้งสองมาอยู่เคียงคู่กัน และต่างก็ทำหน้าที่ส่งเสริมซึ่งกันและกันโดดเด่นงดงาม   เปรียบเสมือนผู้คนในสังคมที่ล้วนแต่ต่างกำเนิด  ต่างชาติพันธ์  ต่างที่มา ต่างความสามารถความถนัด   เมื่อมาอยู่ร่วมสังคมเดียวกันก็ให้ความร่วมมือกันสร้างสรรค์สังคมนั้นให้งดงามน่าอยู่   ดุจดั่งตัวเรือนเครื่องประดับที่ประดับที่ประกอบขึ้นด้วยอัญมณีเลอค่าเช่นเพชร และพลอยนั่นเอง

                                                                                                                                                ศิริวัฒน์  เจียมอนุสรณ์