ความไม่เสถียรของสีใน"พัดพารัดชา"

     การ Identify และ การทำ Certification อัญมณีราคาสูงอย่าง "พัดพารัดชา" ต้องทำอย่างละเอียดถี่ถ้วน นอกเหนือจากการตรวจวิเคราะห์พลอยแท้-สังเคราะห์ ทรีทเมนท์ การระบุแหล่งที่มา ซี่งเป็นการตรวจพื้นฐานแล้ว ยังมีการเทียบพลอยกับชาร์ทสีที่จัดทำขึ้นโดยเฉพาะสำหรับพัดพารัดชา มีการสังเกตุการดูดกลืนแสงจากกราฟโดยเครื่องมือ UV-Vis Spectra  และต้องแถมขั้นตอนการทำ Fade Test พ่วงเข้าไปอีกด้วยครับ
      "Fade Test" คือการตรวจภาวะการถดถอยของสีพลอยเมื่อมีการกระทบแสงธรรมชาติเป็นระยะเวลานาน ทำความเข้าใจง่ายๆคือเมื่อเรานำพลอยไปใช้งานนานๆไปสีจะซีดลงไป ซึ่งการถดถอยของสีมีหลายระดับ การถดถอยของสี (Tenebrescence) นั้นเป็นคุณลักษณะของพลอยบางชนิด อย่างเช่น Amethyst, Maxixi Beryle, Kunzite, Hackmanite, Iolite อัตราความเร็วในการถดถอยของสีขึ้นกับชนิดและตระกูลของพลอยนั้นๆ
     ปรกติการทำ "Fade Test" ในพลอยคอรันดัม (พลอยเนื้อแข็ง) นั้นไม่ค่อยปรากฏเท่าไร เพราะว่าสีพลอยคอรันดัมมีความเสถียรคงที่ แต่ทว่ามีข้อยกเว้นเพ่งเล็งไปที่กลุ่มแซฟไฟร์สีเหลือง-เหลืองส้ม ที่มีกำเนิดจากชั้นหินแปร หลักๆก็เป็นพลอยแซฟไฟร์สีเหลืองจากแหล่งศรีลังกา มาดากัสการ์ และแทนซาเนีย ไม่ว่าจะเป็นพลอยธรรมชาติ (ดิบ) และพลอยที่ผ่านการฉายกัมมันภาพรังสีมา ล้วนอยู่ในข่ายจำเป็นต้องทำ Fade Test เสมอ เพื่อตรวจความเสถียรของสีพลอย  บังเอิญมีการค้นพบว่าโดยธรรมชาติแซฟไฟร์กลุ่มเหลือง-เหลืองส้มจากแหล่งเหล่านี้บางส่วน (ไม่ใช่ทั้งหมด) มีคุณสมบัติโครงสร้างสีที่ไม่สมบูรณ์  สีพลอยมักจะจางลงเมื่อสัมผัสกับแสงธรรมชาติภายในระยะเวลาหนึ่ง
     พลอยแซฟไฟร์สีเหลืองที่กำเนิดในชั้นหินแปร (Methamorphic Yellow Sapphire) มีสีเหลืองเกิดจากการดูดกลืนแสงของอะตอมธาตุ Fe ที่เรียงตัวกันภายในโครงสร้างผลึกในลักษณะ "Coulor Center"  ซึ่งโดยธรรมชาติพลอยเหล่านี้บางส่วน (ไม่ทั้งหมด) อาจมีการแสดงสีที่ไม่สมบูรณ์หรือไม่คงที่แต่อย่างใด
     การทำ Fade Test จึงนำมาใช้ในการตรวจความคงที่ของพลอยแซฟไฟร์สีเหลืองที่มีกำเนิดในหินแปร วิธีการก็คือนำพลอยมาวางไว้ภายใต้แสงจากหลอดไฟ 100 W. Halogen Fiberoptic Heim LQ 1100 ทิ้งไว้ราว 3 ชั่วโมง เพื่อดูการถอยของสี แล้วกระตุ้นกลับด้วย UV-Long Wave สัก 10 นาทีเพื่อสังเกตุความเปลี่ยนแปลงเปรียบเทียบ
     แม้แต่พลอยสีพัดพารัดชาก็จะต้องอยู่ในข่ายของการทำ Fade Test ทุกครั้ง  เหตุผลก็เพราะว่าพัดพารัดชานั้นกำเนิดในหินแปรประการหนึ่ง และเป็นพลอยสีผสมที่เกิดจากการทับซ้อนระหว่างสีชมพู (Cr) กับสีเหลือง (Fe)  ในเมื่อมีสีเหลืองจาก Fe เป็นองค์ประกอบอยู่แล้ว การตรวจสอบความคงที่ในส่วนของสีเหลือง(ที่ซ้อนเหลื่อมอยู่)เป็นสิ่งจำเป็น ส่วนที่เป็นสีชมพูจาก Cr นั้นไม่ได้รับผลใดๆจากการ่ทดสอบ เพราะสีชมพูนั้นคงที่และลอยตัวอยู่เหนือการเปลี่ยนแปลง

     
     เมื่อไม่นานมานี้ The Journal of Gemmology ได้ตีพิมพ์บทความ "๊Unstable Colouration of Padparadscha-like Sapphire" (by Michael S. Krzemnicki, Alexander Klumb and Judith Braun) เรื่องราวเกี่ยวกับการทดสอบความคงที่ของสีแซฟไฟร์พัดพารัดชาจำนวน 48 ตัวอย่าง พบ 25 ตัวอย่างมีการถดถอยของสีเล็กน้อยพอสังเกตุได้ และจำนวน 9 ตัวอย่างที่แสดงการถดถอยของสีที่ชัดเจนอย่างมีนัยยะสำคัญจนหลุดจากตำแหน่งสีพัดพารัดชาไปอย่างสิ้นเชิง (ผมได้ถ่ายบทคัดย่อมาให้อ่าน) ถ้าท่านสนใจอ่านบทความนี้แนะนำให้ไปที่ห้องสุดของ GIT อาคารไอทีเอฟ สีลม ถามหา The Journal of Gemmology, Volume 36/no.4/2018 นะครับ อาจจะอ่านยากสักหน่อย แต่ไม่ถึงขนาดเป็นหม้อยาขม...อิอิ..  สำหรับแฟนพันธุ์แท้ ที่รักพลอยพัดพารัดชาเป็นชีวิตจิตใจแล้วผมว่ามันคุ้มนะ ผมเชียร์เต็มที่ให้อ่านเลย ควรศึกษาอัพเดทความรู้ไว้บ้างก็ดีนะครับ

     
     ผลที่ได้จากการทำ Fade Test นั้นจะยืนยันความเสถียรของสีประการหนึ่ง และจะนำไปเทียบชาร์ตสีของพัดพารัดชาอีกทีหนึ่ง  เพื่อจะดูว่าสีนั้นๆว่ายังอยู่ในขอบข่ายของพัดพารัดชาอยู่อีกหรือไม่ ถ้าหากว่าหลุดจากขอบข่ายก็ทำ Certification ไม่ได้   ห้องแล็ปมาตรฐานที่มีชื่อเสียงจะเข้มงวดกับการออกใบรับรองพัดพารัดชา  จะไม่ Certify ให้พัดพารัดชาที่ยังไม่ผ่านการทำ Fade Test ครับ  เท่าที่ผมรู้จักในประเทศไทยเรามีแล็ปมาตรฐานที่สามารถทำ Certification สำหรับพัดพารัดชาได้ถูกต้องตรงตามมาตรฐานอยู่ 4 แห่ง  และทั้งหมดนั้นก็อยู่ในกทม.ครับ

16 กุมภาพันธ์ 2562

ศิริวัฒน์  เจียมอนุสรณ์  (FGA)